Gmina Strawczyn leży w centralnej części Województwa Świętokrzyskiego i obejmuje północno-zachodnią część Gór Świętokrzyskich. Jej granice administracyjne mają charakter naturalny i sztuczny. Strawczyn sąsiaduje od północy z Mniowem, od południa z Piekoszowem (na niewielkim odcinku granica biegnie rzeką Łososiną), od wschodu z Miedzianą Górą, od zachodu z Łopusznem. Obszar Gminy wynosi 8.626 hektarów i w jej skład wchodzi 12 sołectw.
Zróżnicowana rzeźba zajmowanego przez Gminę obszaru, który jest położony w Niecce Łagowskiej, kształtowała się w trzeciorzędzie i czwartorzędzie. Jego północną część stanowi Pasmo Oblęgorskie ograniczone od wschodu doliną rzeki Bobrzy, a od zachodu Łososiny - Wiernej Rzeki. Pasmo jest zwartym masywem, ponad którym dominuje Góra Sieniowska (448,8m n.p.m.), a wyróżniają się w nim także Barania Góra (426,5m n.p.m.), Perzowa Góra (395m n.p.m.) oraz Góra Kuźniacka (345m n.p.m.). Południowe stoki pasma są pocięte licznymi wąwozami lessowymi i dolinami cieków wodnych.
Większy obszar Gminy stanowi teren płaski, nizinny, pagórkowato-pofalowany. To centrum Padołu Strawczyńskiego, depresji zajmującej środkową i południową część tych ziem. Jego osobliwością są dwa kopulaste wzniesienia: Góra Plebańska-Chełmicka i Zachetna. Padół Strawczyński jest rozległym, owalnym obniżeniem ograniczonym od północy Pasmem Oblęgorskim i Górami Tumlińskimi, a od południa Pasmem Zgórskim i częściowo Pasmem Chęcińskim, od wschodu zaś wzniesieniami w okolicach Kielc. Najniższy punkt na terenie Gminy znajduje się na trasie zalewowej w dolinie Łososiny (234m n.p.m.) koło Podłosienka

Teren Gminy Strawczyn obejmuje fragment osłony mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich, zbudowanego ze skał z okresu triasu. Lokalnie spod jego osadów wyłaniają się układy dewońskie. Najstarszymi skałami są piaskowce budujące część zachodnią Perzowej Góry; młodsze wiekiem dolomity szare i margliste oraz ciemne są w Chełmcach. W Oblęgorku natomiast występują zlepieńce paleozoiczne z okresu permu. Dużą, dochodzącą do 600m miąższość mają iły i piaskowce triasu dolnego budujące Pasmo Oblęgorskie. Pstry piaskowiec reprezentują osady węglanowe pochodzenia morskiego. Na tych utworach między innymi, na południe od Strawczyna, spoczywają woskowo-żółte margle, dawniej eksploatowane dla potrzeb budownictwa lokalnego.
Bezpośrednio na utworach węglanowych zalegają osady triasu środkowego. Są one odsłonięte w Strawczynku, a ponadto między Promnikiem a Rudą Strawczyńską. Z okresu jury pochodzą iły i mułowce z wkładkami piaskowców. Wychodnie tych skał występują w okolicach Rudy Strawczyńskiej i Starej Wsi.
Na tych starych utworach zalegają skały osadowe z okresu czwartorzędu o miąższości od 2 do 18m. Stanowią je utwory morenowe i wodnolodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego. Składają się na nie gliny zwałowe, piaski akumulacji wodno-lodowcowej, lessy oraz aluwia rzeczne. Lokalnie występują też piaski wydmowe i piaszczysto-rumoszowe.
Gliny zwałowe zalegają rozległym płatem u podnóża południowego Pasma Oblęgorskiego oraz na równinie morenowej między Strawczynkiem i Chełmcami. Piaski akumulacji wodno-lodowcowej zachowały się w postaci oderwanych płatów dawnego pola sandrowego i znajdują się koło wsi Ruda Strawczyńska i Promnik. Znacznie młodsze wiekiem od wymienionych utworów są lessy "wyspy olęgorskiej". W obrębie dolin rzecznych i cieków są szeroko rozbudowane trasy akumulacyjne związane ze zlodowaceniem północno-polskim. Spotyka się tutaj też i utwory aluwialne - akumulacji rzecznej. To zróżnicowanie utworów geologicznych określa rzeźbę terenu, pokrywę glebową oraz stosunki wodne i klimatyczne.

 

Wody powierzchniowe Gminy Strawczyn należą do zlewni Łososiny i Bobrzy, rzek wpadających do Nidy. Łososina płynie przez Kuźniaki i tworzy tam osobliwy przełom pomiędzy Pasmem Oblęgorskim a Wzgórzami Dobrzeszowskimi. W dolnym biegu tworzy granicę z Gminą Piekoszów. Bobrza natomiast płynie wzdłuż południowo-wschodniej granicy Gminy. Gmina nie ma naturalnych akwenów. Znajdują się tutaj jedynie dwa zbiorniki w Promniku i niewielkie spiętrzenie Łososiny w Kuźniakach oraz pozostałości stawu przy młynie w Rudzie Strawczyńskiej. W wodonośnych utworach pstrego piaskowca są źródła dostarczające wody do celów gospodarczych i zasilające lokalne wodociągi. Płytkie utwory skał nieprzepuszczalnych sprzyjają tworzeniu się terenów podmokłych.
Budowa geologiczna i rzeźba terenu decydują o głębokości wód gruntowych, które występują na różnych głębokościach. Miejscami natrafia się na nie już pod powierzchnią ziemi, w północno-zachodniej części Gminy znajdują się na 5-10m, najgłębiej (10-20m) jest do nich w północnej części obszaru Gminy. Zasoby wód podziemnych dają możliwość rozwoju sieci wodociągów grupowych.
Do deficytowych terenów należą Huta Oblęgorska i wieś Chełmce. Wody gruntowe występują w kilku poziomach, m.in. w dewońskim oraz w wapieniach i dolomitach na głębokości poniżej 40m. Nie są one eksploatowane. Wydobywa się je jedynie poprzez studnie kopane i wiercone.

Gleby, ten ważny element środowiska przyrodniczego, decydują o charakterze gospodarki rolnej. Największy obszar w Gminie zajmują, występujące we wszystkich sołectwach, gleby bielicowe i pseudobielicowe o małej zawartości próchnicy: są one wykorzystywane jako grunty orne i użytki zielone (III-VI klasy). Drugie miejsce pod względem powierzchni zajmują gleby brunatne właściwe, wyługowane i kwaśne na lessach i piaskach, (II-VI klasa), bardzo zróżnicowane pod względem wartości użytkowej. Spotykamy je w okolicach Oblęgorka, Oblęgora, Huciska, Kuźniaków, Strawczyna i Promnika.
Na terenach niżej położonych oraz w dolinach rzek wytworzyły się czarne ziemie zdegradowane, które zagospodarowano jako użytki zielone w sołectwach Korczyn, Strawczyn, Ruda Strawczyńska, Chełmce, Promnik. W sołectwach Chełmce i Oblęgorek występują też gleby glejowe, które utworzyły się w warunkach okresowego lub trwałego uwilgotnienia. Mogą być przydatne dopiero po zmeliorowaniu. Na obszarach, gdzie torf zalega na mineralnym podłożu, powstały gleby murszowo-torfowe, tj. od III do VI klasy, które występują w sołectwach Małogoskie, Promnik, Korczyn, Niedźwiedź, Kuźniaki i Chełmce. Gleby torfowe zajmują niewielki obszar w sołectwach Chełmce, Strawczyn, Kuźniaki, Korczyn, Ruda Strawczyńska, natomiast wytworzone na osadach rzecznych, o zróżnicowanej wartości użytkowej (III-VI klasa) są w sołectwach Chełmce, Korczyn, Ruda Strawczyńska, Strawczyn i Strawczynek. Niewiele jest redzin brunatnych. Najlepsze zatem jakościowo grunty zajmują wschodnią i południową część Gminy, pozostałą powierzchnię zajmują klasy słabsze. Klasyfikację gruntów Gminy przedstawia tabela:

W strukturze upraw dominującą rolę odgrywają zboża, które zajmują:

Uprawą o istotnym znaczeniu są ziemniaki (21,7% powierzchni gruntów ornych). Łącznie uprawa roślin zbożowych i ziemniaków zajmuje 83% powierzchni gruntów, a 17% przeznacza się pod uprawę roślin pastewnych, przemysłowych i warzyw. Takie użytkowanie jest mało racjonalne. Spowodowane jest ono dużym rozdrobnieniem i dążeniem poszczególnych gospodarstw do samowystarczalności. Zmiana struktury upraw mogłaby poprawić żyzność gleb i zapobiec erozji, którą jest zagrożonych prawie 100 ha gruntów ornych.

 

Pod względem klimatycznym obszar Gminy Strawczyn należy do Wyżyny Świętokrzyskiej, gdzie typ pogody kształtują masy polarnomorskie i podzwrotnikowomorskie. Dominują wiatry zachodnie, wilgotność umiarkowana. Średnia roczna ilość opadów wynosi 620mm i jest większa od średniej krajowej o 20mm. wielkość opadów jest zróżnicowana, najwyższa jest w miesiącach letnich (lipiec - 90mm, czerwiec - 79mm, sierpień - 65mm), co sprzyja rozwojowi roślin okopowych, ale utrudnia zbiory zbóż. Najniższe miesięczne ilości opadów przypadają na luty (38mm), marze (37mm), kwiecień (39mm). Pierwszy śnieg spada w listopadzie, zaś ostatni w kwietniu. Pokrywa śnieżna o cechach trwałych pojawia się około 18 listopada, a zanika około 20 marca. Okres jej zalegania wynosi 123 dni, osiąga maksymalne wartości w styczniu i lutym, kiedy temperatury mają wartości ujemne (-3,7 i -3,9 stopnia Celsjusza), co rośliny uprawne chroni przed wymarznięciem.
Czas usłonecznienia jest zróżnicowany, minimalny w zimie, maksymalny latem i wynosi do 7,5 h. Jest to uzależnione od zachmurzeń. Maksymalne wartości przypadają na listopad i grudzień, najniższe na sierpień i wrzesień. Średnie zachmurzenie wynosi 6,7 h i jest równe ze średnim krajowym.
Opisane elementy kształtują obraz stosunków termicznych. Średnia temperatura wynosi 7,2 stopnie C i jest bliska średniej temperaturze dla Polski (7,5 stopnia C). Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (17,7 stopnia C), najzimniejszym luty (-3,9 stopnia C).
Niebezpieczne dla uprawy roślin są przymrozki, które pojawiają się od 18 października i zanikają około 7 maja. Okres wegetacyjny przy opóźnionej o około dwa tygodnie wiośnie trwa 211 dni; za jego początek przyjmuje się 4 kwietnia, a za koniec 31 października. Warunki klimatyczne gminy niezbyt sprzyjają rozwojowi gospodarki rolnej i powodują późniejsze dojrzewanie roślin.

 

Na terenie Gminy znajdują się liczne kopaliny. Oto ich przegląd:

• Dolomity. Skały środkowego dewonu, które budują Górę Zachetną w Chełmcach. Po przeróbce technologicznej mogą stanowić "czarny marmur"; wapienie dolomityczne są też dobrym surowcem do produkcji kruszywa. Zasoby tego surowca szacowane są na około 1573 tysięcy ton.
• Piaskowce. Znajdują się w masywie Góry Kuźniackiej, Perzowej, Sieniowskiej i Baraniej, wzgórz należących do Pasma Oblęgorskiego, a także w Chełmcach. Te wiśniowe, rzadziej żółte piaskowce triasowe, podobne są do znanego piaskowca tumlińskiego. Wykazują one pełną przydatność do produkcji bloków i płyt. Jednak względu ochrony środowiska nie pozwalają na ich permanetną eksploatację.
• Wapienie. Powstały w okresie triasu i znajdują się na terenie wsi Strawczynek i w rejonie przysiółka Góra oraz pomiędzy Promnikiem a Rudą Strawczyńską. Nadają się do wykorzystania w budownictwie i drogownictwie.
• Surowce ilaste. Są reprezentowane przez iły triasowe, gliny i lessy zaglinione. Iły triasowe triasu dolnego odsłaniają się w Paśmi Oblęgorskim, towarzyszą im piaskowce. Nie były one dotychczas eksploatowane. Gliny zwałowe były wydobywane w Kuźniakach i stosowano je w hutnictwie wielkopiecowym. Lessy stanowią odrębną grupę skał ilastych. Występują one we wschodniej części Pasma Oblęgorskiego. Są one w znacznej części zaglinione i nadają się do produkcji kruszyw, np.: cegły pełnej. Także i ten surowiec nie był eksploatowany ze względów ochrony środowiska, bowiem znajduje się na terenie parku krajobrazowego.
• Kruszywo naturalne. Reprezentowane jest na obszarze całej Gminy przez różnego rodzaju piaski. Badania potwierdziły ich przydatność dla potrzeb budownictwa ogólnego i drogownictwa. Są one eksploatowane ze złoża "Strawczyn", którego zasoby wynoszą około 74 tys. ton. Złoże jest dobrej jakości i ma korzystną do eksploatacji miąższość.
• Baryt. Występuje w rejonie Strawczynka i Huciska. Dotychczas udokumentowano złoża Strawczynek I o zasobach 109,5 tys. ton i Strawczynek II o zasobach 1573 tysiące ton. Eksploatowany do 1957 roku.

Obecnie nie prowadzi się w Gminie przemysłowej eksploatacji surowców mineralnych. Decydują o tym m.in. względy ochrony środowiska, niskie parametry geologiczno-górnicze, a nade wszystko brak lokalnego popytu na surowce skalne.